مقدار زهر زنبور عسل و عوامل موثر بر آن:

زهر زنبور عسل توسط غده تولید کننده زهر زنبوران کارگر ساخته می شود و در داخل کیسه ای به نام کیسه زهر ذخیره می شود و در هنگام نیش زدن زنبور ، از طریق مجرای داخل نیش به داخل بدن حیوان نیش خورده وارد می گردد . تولید زهر بلافاصله پس از تولد زنبور آغاز می شود و به تدریج با مسن تر شدن زنبور مقدار آن بیشتر می گردد. وقتی زنبور به سن حدود ۱۶ تا ۱۹ روزگی رسید کیسه ی زهر آن کاملا پر شده و ترشح زهر متوقف می گردد. زنبور کارگر در این سن معمولا وظیفه ی محافظت از کلنی را عهده دار می باشد. کیسه ی زهر زنبورهای کارگر در بهار و تابستان حدود ۱۶ تا ۲۰ روز پس از تولد پر می شود.

 زهر زنبور

در سن بسیاری از انواع مختلف حشرات تنها تعداد بسیار کمی از آنها می توانند با نیش زدن از خود دفاع کرده و زهر خویش را در حین نیش زدن تزریق نمایند. همه حشراتی که قادرند نیش بزنند از رده بال غشاییان می باشند که مورچگان، واسپ ها و زنبوران را شامل می شوند و در رده بال غشاییان تنها حشرات ماده آنها می توانند نیش بزنند..

زهر زنبور کارگر توسط غدد زهر ترشح گردیده و در کیسه زهر ذخیره می گردد و مقدار آن در دو هفته اول زندگی زنبور به تدریج افزایش پیدا کرده و زمانی که زنبور به سن دفاع کردن وجستجوگری می رسد مقدار آن حداکثر می گردد. به مرور که زنبور . پیر می شود مقدار زهر کاهش پیدا میکند. زهر در زنبور ملکه بسیار سریع تولید می گردد. شاید به علت اینکه ملکه نوظهور بایددر مقابل ملکه های رقیب از خود دفاع کند. و وقتی زنبوری نیش می زند معمولا همه ۰٫۱۵ تا ۰٫۳ میلی گرم زهر موجود در کیسه را به بدن موجود نیش خورده تزریق نمی کند. مگر زمانی که پوست میزبان ضخیم باشد و زنبور نتواند دستگاه نیش خود را از محل نیش در آورد و تمام دستگاه نیش شامل کیسه زهر، ماهیچه ها و اعصاب در محل باقی بمانند، در این صورت تزریق زهر تا خالی شدن کیسه خود به خود ادامه پیدا میکند و به همین جهت درآوردن سریع نیش مسئله بسیار مهمی می باشد و زنبورداران به این موضوع واقف بوده و به طور سریع نیش را در می آورند تا زهر کمتری وارد بدن آنها گردیده و درد کمتری را در محل نیش احساس کنند.

مقدار متوسط زهر زنبوری که برای انسان مرگ آور است. ۲٫۸ میلی گرم زهر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن برآورد گردیده است و شخصی که ۶۰ کیلوگرم وزن دارد با تزریق ۱۶۸ میلی گرم زهر زنبور ۵۰ درصد احتمال دارد زنده بماند. شخص نیش خورده اگر به فوریت نیش را در نیاورد، در هر نیش در حدود ۰٫۳ میلی گرم زهر به بدن او وارد می شود و با خوردن ۶۰۰ نیش مرگ او فرا می رسد. برای نوجوانی به وزن ۱۰ کیلوگرم حداقل ۹۰ نیش می تواند مرگ آور باشد. انسان هایی که با یک و یا تعداد کمی نیش خوردن می میرند، در اثر حساسیت و نارسایی قلبی یا خفگی و به علت تورم اطراف گردن و دهان تلف می شوند.

استفاده از نیش زنبور برای درمان دردهای روماتیسمی وبیماری های مزمن از زمان های قدیم مرسوم بوده است. ولی با نیش زدن زنبور مقدار زهر تزریقی قابل کنترل نمی باشد. از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰کوشش هایی به عمل آمد تا مقدار زهر تزریقی به بدن کنترل شود. بک (۱۹۳۵) با استفاده از وسایل مختلف تزریق زهر زنبور را در سطح گسترده ای برای معالجه بیماری های مختلف به کار می برد.

ترکیب و موارد استفاده از زهر زنبور

زهر زنبور مایعی است روشن و بی بو و هنگام تماس با مخاط | پوست و با چشم، سوختگی و سوزش شدیدی در آنها به وجود می آورد، خشک شده آن به رنگ سفید مایل به زرد بوده و بعضی از تولیدات نرم تجاری آن به رنگ قهوه ای می باشد (شاید به علت اکسیده شدن بعضی ازپروتئین ها). زهر زنبور دارای مقادیر زیادی از ترکیبات فرار می باشد که در طول جمع آوری به آسانی از دسترس خارج می شوند. بعضی از ترکیبات زهر زنبور تشخیص داده شده اند، ولی تحقیقات و بررسی بیشتری باید برای شناختن سایر ترکیبات آن انجام داده شود. در سال ۱۹۸۰ در مجله پرورش زنبورعسل بیش از پنج مقاله در مورد ترکیبات و جزییات زهر کارگر ارایه گردیده و حساسیت های آلرژیک و مصونیت بر عليه آن مورد بررسی قرار گرفته است .

در جدول زیرترکیبات زهر زنبوران کارگر آییس مليفرا ارایه گردیده است.

تركيب زهر زنبوران کارگر آبیس ملیقرا

.ترکیب و مقدار زهر جمع آوری شده از زنبوران متفاوت بوده و با پیاده کردن سیستم خنک کننده درداخل دستگاه زهر گیر استاندارد از تبخیر مواد در زهر جلوگیری به عمل می آید وآن به صورت مناسبی جمع آوری می گردد.

نحوه جمع آوری زهر زنبور

در گذشته با عمل جراحی و برداشتن غدد زهر و یا با فشار دادن قسمت عقب شکم زنبور قطره کوچکی از زهر را از نوک نیش جمع آوری می کردند، ولی در سال های ۱۹۳۷–۱۹۳۰ در زنبورداری ماک واقع در آلمان، با قرار دادن پارچه ای در جلو کندو زنبوران را به نیش زدن وادار می کردند و سپس زهر موجود در پارچه را استخراج می نمودند و بعدها روش استفاده از شوک الکتریکی (۷۴-۱۹۳۶) معمول گردید.

روش استاندارد جمع آوری زهر توسط مورس و بنتون](1964a.b)با استفاده از شوک الکتریکی ارایه گردید ولی روش آنها برای تولید زهر از زنبوران عسل آفریقایی شده و همچنین سایر زنبوران مهاجم مناسب نمی باشد، زیرا با این روش زنبوران مذکور به اندازهای عصبانی می شوند که یکدیگر را می کشند و زنبوران کلنی های دیگر را برای حمله به زنبوردار، مردم و حيوانات اطراف زنبورستان تحریک می کنند و در اثر زهری که به روش مذكور حاصل می شود اثرات آن یعنی حالت تهاجم و نیش زدن در زنبوران حتی در کلنی های اروپایی به مدت یک هفته بعد از زهرگیری باقی ماند.

ترکیبات زهر ملکه از زهر زنبور کارگر متفاوت است و تغییراتی بد در ترکیبات آن در سنین مختلف ملکه به وجود می آید. زهر گونه های مختلف زنبوران عسل مشابه هم نبوده و تفاوت هایی در بین آنها وجود دارند و جزییات ترکیب زهر آییس سرانا توسط انیووناکاجیما (۱۹۸۵) ارایه گردیده است.

بیشترین تحقیقات بر روی زهر زنبور کارگر آپیس مليفرا انجام داده شده است و بعضی از ترکیبات آن دارای خواص دارویی را کنترل میزان مصرف در معالجه بعضی از بیماری ها نتایج خوبی حاصل گردیده است. تحقیقات انجام یافته بر روی حیوانات خواص ضدآرتریتی زهر زنبور به اثبات رسیده است وترکیبات متعدد موجود در زهر زنبور نیز به این امر دلالت میکند.